Adjuvante behandeling bij melanoom: wat, wie, wanneer?

Etymologisch komt adjuvans van het Latijnse ad (naar, bij) + iuvare (helpen), adiuvare (helpen, ondersteunen). Zo werd het een ‘indirect bevorderend geneesmiddel’. Maar wat betekent het in de praktijk als een melanoompatiënt een adjuvante behandeling moet krijgen?

Prof. Pol Specenier (Oncologie, Huidkankers, UZ Antwerpen) legt uit: “Een adjuvante behandeling is een behandeling die wordt gegeven nadat alle tumor is weggenomen met als bedoeling de kans te verminderen dat de tumor terugkomt.” In de praktijk zal een adjuvante behandeling worden toegediend als alle zichtbare tumor werd verwijderd, precies om de microscopische (achtergebleven) tumorcellen te vernietigen.

Wie komt ervoor in aanmerking?

“Op dit ogenblik is alleen aangetoond dat adjuvante therapie zinvol is bij melanoom met stadium III tumoren of stadium IV tumoren waarbij alle tumorweefsel is weggenomen.” Stadium III betekent dat er aangetaste lymfeklieren zijn die bij de operatie werden weggenomen. Stadium IV betekent dat er uitzaaiingen zijn, beperkt in aantal die men wel heeft kunnen verwijderen tijdens de heelkundige ingreep. Er lopen momenteel studies die onderzoeken of adjuvante behandeling zinvol is bij stadium II, maar er zijn nog geen gegevens om dat te bewijzen.

Wanneer valt de beslissing?

Of iemand met melanoom adjuvante therapie nodig zal hebben, kan dus pas worden beslist nadat de lymfeklieren werden onderzocht. Bij het wegsnijden van een melanoom beslist de chirurg, meestal op basis van de dikte van het melanoom, om een schildwachtklierprocedure uit te voeren. Daarbij wordt de eerste lymfeklier opgespoord, onderzocht en verwijderd. “Tonen de resultaten dat de lymfeklier aangetast is, dan wordt beslist een adjuvante behandeling te geven. Vroeger werden bij een aangetaste schildwachtklier de andere lymfeklieren in die zone ook verwijderd, dat wordt nu niet meer gedaan. Er werd niet aangetoond dat dit de overleving verbetert.”

Wanneer wordt adjuvante behandeling gestart?

De behandeling wordt normaal vrij snel gestart, meestal enkele weken na de operatie, zodra de patiënt hersteld is van de operatie. Bijkomende onderzoeken vóór het opstarten van adjuvante therapie zijn meestal niet meer nodig. Die werden al uitgevoerd voor de operatie zelf. “Als er geen sterke argumenten zijn dat er tussen de operatie en de start van de adjuvante behandeling uitzaaiingen zijn opgetreden, doen wij die onderzoeken niet systematisch opnieuw. Sporadisch kan het voorkomen dat een patiënt in dat interval al klachten ontwikkeld heeft (bijv. pijn) en dan wordt eventueel wel een nieuwe scan gemaakt.“

Welke adjuvante behandeling?

Voor de adjuvante behandeling bij melanoom zijn er twee opties: immuuntherapie en, bij patiënten met een BRAF-mutatie, een BRAF-remmer plus een MEK-remmer. Voor immuuntherapie zijn er momenteel twee moleculen geregistreerd in deze indicatie en dat zijn nivolumab en pembrolizumab. De combinatie van de BRAF-remmer dabrafenib en de MEK-remmer trametinib is eveneens geregistreerd in deze indicatie maar alleen bij patiënten met een bewezen BRAF-mutatie. Chemotherapie wordt bij melanoom nooit adjuvant gebruikt, en radiotherapie sporadisch bij massief aangetaste uitgebreide lymfeklieren met uitbreiding buiten de lymfeklier zelf. Een adjuvante behandeling is tot één jaar beperkt in de tijd. “Al verschillen de cijfers wat van de ene studie tot de andere, bij melanoom wordt de kans op herval met adjuvante behandeling met ongeveer een derde verminderd. Dat is absoluut aanzienlijk.”

Hoe wordt adjuvante immuuntherapie verdragen?

Over het algemeen wordt immuuntherapie goed getolereerd. Bij een klein aantal patiënten kunnen ernstige bijwerkingen optreden, zelfs laattijdig. “Aantasting van de schildklier komt vaak voor maar is niet zo erg want met medicatie gemakkelijk onder controle te krijgen. Ernstiger is een vorm van longontsteking die als de patiënt niet tijdig en adequaat reageert, levensbedreigend kan zijn.” Waakzaamheid is dus geboden.

***nota***

• (1)http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/adjuvans

Laatste update: 17 mei 2019