Melanoom

Melanoom behoort tot de kankers die het best reageren op immuuntherapie. Waarom? Welke geneesmiddelen zijn beschikbaar? En wat kan u er als patiënt van verwachten?

In België zijn er ongeveer 3600 nieuwe gevallen van melanoom per jaar ⁽¹⁾. Hiervan wordt ongeveer 90% ontdekt in een vroegtijdig stadium waarbij chirurgie de meeste patiënten geneest.

Melanomen zijn bijzonder agressief. Enkele jaren geleden stonden artsen vrij machteloos tegenover een melanoom van stadium III of IV (gevorderde stadia). "Vóór 2010 was de prognose van deze patiënten vrij somber", herinnert zich prof. Bart Neyns, diensthoofd medische oncologie van het UZ Brussel. "We konden hen alleen palliatieve chemotherapie voorstellen. Er was geen behandeling die de levensverwachting verlengde, een levensverwachting die in de meeste gevallen jammer genoeg sterk verkort was. In deze context kunnen we stellen dat immuno-oncologie (IO) de zorg voor melanoom in een gevorderd stadium drastisch heeft verbeterd."

En IO is doeltreffend bij deze melanomen. Afhankelijk van de gekozen therapeutische aanpak (mono- of combinatietherapie) reageert zo’n 40 tot 58% van de patiënten die met immuuntherapie worden behandeld op de behandeling ⁽²⁾. Een behandeling die bovendien de levensverwachting significant verlengt! Bepaalde patiënten gaan zelfs in volledige remissie.

WAAROM ZIJN MELANOMEN GEVOELIG VOOR IO?

Hoe zijn deze resultaten te verklaren? “Deze tumoren hebben een groot aantal genetische mutaties”, antwoordt prof. Neyns. Ter herinnering, de meeste melanomen zijn te wijten aan melanocyten ⁽³⁾ die een mutatie ondergaan onder invloed van de uv-stralen van de zon. Deze kankercellen beginnen dan antigenen af te scheiden, dat wil zeggen stoffen die het immuunsysteem niet herkent.

“Normaal zouden de T-lymfocyten, onze kleine immuunsoldaatjes, de kankercellen moeten aanvallen”, gaat de oncoloog verder. “Maar ze doen het niet omdat de tumor een eigen afweer heeft ontwikkeld. Hij gebruikt onder andere een eiwit, PD-L1, dat het immuunsysteem blind maakt.” Anti-PD-1 geneesmiddelen, een vorm van immuuntherapie, werken door deze afweer te saboteren, waardoor de kankercel opnieuw kwetsbaar wordt voor het immuunsysteem. Omdat melanomen zeer immunogeen zijn, kan dit type tumor (zeer) gevoelig zijn voor immuuntherapie.

WELKE IO GENEESMIDDELEN TEGEN MELANOOM?

• •Ipilimumab is een antilichaam dat het CTLA-4 eiwit als doel heeft. Het is het eerste immuuntherapeutisch geneesmiddel dat werd goedgekeurd, sinds 2011, voor de behandeling van niet reseceerbare stadium III melanomen of uitgezaaide stadium IV melanomen.
• •Sinds 2016 zijn pembrolizumab en nivolumab (PD-1 antilichamen) beschikbaar voor de eerstelijnsbehandeling van dezelfde kankers.
• •Sinds 2017 kan nivolumab met ipilimumab worden gecombineerd.
• •Sinds 2018 zijn nivolumab en pembrolizumab ook beschikbaar als adjuvante behandeling (na chirurgie) voor melanomen waarbij de lymfeklieren betrokken zijn of in geval van uitgezaaide ziekte, indien een volledige resectie is uitgevoerd. Doel: ziekteherval vermijden.
• •Sinds 2022 kunnen patiënten vanaf 12 jaar behandeld worden met immuuntherapie voor melanoom, vanaf stadium II B/C.

Voor meer informatie over de genoemde geneesmiddelen verwijzen wij u naar de bijsluiters.

AANPAK VAN BIJWERKINGEN

IO werkt door een rem, PD-L1, op de immuunrespons weg te nemen. Zonder rem kan het immuunsysteem te ijverig worden en andere weefsels of organen van het lichaam aanvallen. Dit veroorzaakt bijwerkingen van het inflammatoire type. «Ongeveer 10% van de patiënten hebben bijwerkingen per jaar immuuntherapie», verduidelijkt prof. Neyns. "En als twee IO behandelingen worden gecombineerd (bijvoorbeeld, PD-L1-remmer + CTLA-4-remmer), dan zal de helft van de patiënten ernstige bijwerkingen hebben."

De vaakst voorkomende bijwerkingen zijn vermoeidheid, jeuk, huiduitslag, diarree, misselijkheid, enz. "Mits de patiënt ze ons snel meldt, kunnen we de overgrote meerderheid van de bijwerkingen onder controle krijgen. We kunnen of de IO opschorten of corticosteroïden ⁽⁴⁾ toedienen gedurende enkele weken."

Voor meer informatie over de genoemde geneesmiddelen verwijzen wij u naar uw behandelend arts.

Laatste update : Oktober 2023

***nota’s***

• (1)Cancer Fact Sheets, Stichting Kankerregister, Incidentiejaar 2020.
• (2)Een objectieve respons is wanneer de behandeling doeltreffend werkt op de tumor, hetzij door de progressie af te remmen of te stoppen, hetzij door het volume ervan te verminderen. Een respons wordt ‘volledig’ genoemd wanneer uit de onderzoeken blijkt dat er geen spoor van de tumor meer wordt gevonden. Larkin et al. NEJM 2019; ;381(16):1535-1546. Schachter et al. Lancet. 2017;390(10105):1853-1862
• (3)Melanocyten zijn huidcellen die melanine afscheiden; deze kleurstof is met name verantwoordelijk voor het bruinen en voor moedervlekken.
• (4)Corticosteroïden zijn geneesmiddelen afgeleid van cortison en hebben als effect het moduleren, verminderen van de immuunrespons.